2 april 2008

Streven naar een enecoloos bestaan

Milieusubsidies van de overheid hebben ze niet nodig. Handige knutselaars die zelf hun energieverbruik bijna tot nul terugdringen. ,,Sommige freaks draven echt door.''

Als Arie Kroon de deur naar zijn heiligdom opent, glimmen zijn ogen van trots. Een enorme ketel bekleed met blinkend materiaal, tientallen meters met wijzertjes, expansievaten en vaatjes, omvormers, schakelpanelen, tabellen met eindeloze rijen cijfertjes.
Waar de meeste Nederlanders een ruimte ter grootte van een diepe kast reserveren voor hun cv-ketel, liefst ergens weggestopt op zolder, offerde Kroon een goed bemeten slaapkamer op voor de energievoorziening in zijn huis. Dag in dag uit knutselde en schaafde hij aan de machines, tot alles perfect functioneerde.
Kroon is dÚ Nederlandse pionier op zonne-energiegebied. Hij claimt de eerste energieneutrale woning ter wereld te hebben gebouwd. Sinds 1995 komt de hele voorraad stroom die de familie in Woubrugge nodig heeft van het dak. Ook de gasrekening wordt gecompenseerd met zonlicht.
,,Ik wilde laten zien dat zonne-energie de bron van de toekomst is'', legt hij uit. ,,Sommige mensen doen dit voor het geld, ik uit idealisme.''
Het begon in de jaren zeventig, toen de discussie over kernenergie ontstond. ,,Ik besloot aan te tonen dat die gevaarlijke centrales overbodig zijn. Alles wat je nodig hebt, is al voorhanden.'' Hij wijst naar boven. ,,Dßßr namelijk. Je hoeft het alleen maar op te vangen.''
Kroon is gepensioneerd instrumentenbouwer, techneut en natuurliefhebber. Dat zijn uitgelezen eigenschappen voor iemand die doe-het-zelver wil worden op dit terrein.
Wie zelfvoorzienend wil zijn, moet handig zijn, tijd hebben en beschikken over enig idealisme, zegt Cees Bakker, voorzitter van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE). De club van zo'n achthonderd liefhebbers van zonne-, wind- en bio-energie bestaat al sinds 1979, en wil zoveel mogelijk mensen betrekken bij duurzaam gebruik van de grondstoffen van de aarde.
De laatste tijd neemt de belangstelling voor het onderwerp weer toe, ziet hij tot zijn tevredenheid, na een flinke dip begin deze eeuw. ,,In de praktijk valt het nog niet mee energieneutraal te zijn, zoals wij dat noemen. Het lukt slechts weinigen.''
,,Arie Kroon is ÚÚn van hen. Het is een sport om er heel ver in te komen. Het ultieme ideaal? De nul natuurlijk. Niet meer energie gebruiken dan je zelf op een of andere wijze kunt opwekken.''

WINDMOLEN
ODE houdt leden op de hoogte van technische nieuwtjes en snufjes op duurzaamheidgebied. Voor specialisten zijn er weekeindjes waarin gedemonstreerd wordt hoe je - bijvoorbeeld - een kleine windmolen kan bouwen.
,,Vooral voor de leuk, ja. Als je helemaal energieneutraal wilt zijn, ben je over het algemeen aangewezen op nieuwbouw. Met de moderne warmtepompen, die energie via een vernuftig systeem uit de bodem halen, en goeie isolatie kom je een heel eind.''
,,Bestaande bouw heeft altijd beperkingen. 's Zomers krijg je een hoge opbrengst van je zonnepanelen, maar is het warm buiten. 's Winters kan het windstil zijn, dan staat je molentje stil.''
Bakker heeft zelf zonnepanelen op zijn dak, en zonnecollectoren, Ún is lid van een windmolencorporatie. Met twee 'grootverbruikende pubers' in huis, redt hij het toch net niet om quitte te spelen.
,,Ik heb nog geprobeerd mijn koelkast als kachel te gebruiken. Aan de achterkant, waar de warmte uitkomt, plaatste ik een houten wand met een roostertje, zodat er een soort schoorsteeneffect ontstond. Aangezien de warmte er aan de bovenkant uit kwam, heb ik vervolgens weer geprobeerd die met een ventilator naar beneden te blazen. Maar ja, dat ding gebruikt natuurlijk ook stroom, dus daar ben ik mee gestopt.''
Hij relativeert: ,,Je moet niet wereldvreemd worden. Er zijn ook freaks op dit terrein, die gaan tot het gaatje.''
,,Ik zie het zo: als je met vakantie bent en je leeft in een tent, ben je ook heel blij met een zuinige lamp en warm water voor een douche uit een primusje. Dan bedenk je dat scheren ook wel kan met koud water. Zo ga je energie waarderen, zie je dat het echt luxe is.''
Niet alleen idealisme drijft mensen tot een `bestaan zonder Eneco'. Ook geldgebrek en achterstallige rekeningen zorgen vaak voor ingenieus knutselwerk in van gas of licht afgesloten woningen. Ongeveer 25.000 tot 30.000 huishoudens zitten jaarlijks zonder stroom of warmte, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

SOLAR
Hobbyist George Frans heeft voor hen op zijn website www.zondereneco.nl tips om te (over)leven. De avontuurlijk ingestelde bewoner kan een heel eind komen. Met een oude peutroleumkachel, campinggasstel en een autonoom solarsysteem kan een gezinnetje al koken, het huis verwarmen, drie lampen aandoen, mobiele telefoons opladen en zelfs een laptop enkele uren gebruiken.
Op jaarbasis kost dat volgens zijn berekening voor twee personen 440 euro, plus de eenmalige aanschafkosten van het solarsysteem. Die bedragen, afhankelijk van het vermogen, ergens tussen de 125 en 300 euro. De zelfknutselaar is daarmee aanzienlijk goedkoper uit dan de 1600 euro die een gemiddeld stel kwijt is.
Zijn site ziet er indrukwekkend uit, met termen als kilowatturen, laatstroomregelaars of autonome solarsystemen. Dat valt wel mee hoor, zegt hij per e-mail: ,,Hiervoor hoef je geen techneut te zijn. Het is echt niet zo moeilijk om een solarsysteem te installeren.''
En, schertsend: ,,Ook is het niet moeilijk om met propaan en butaangas te koken. Dat kan iedereen die ooit op een camping heeft gestaan. Met zo'n uitrusting kan je voorzien in je primaire behoeften.''
In een enkel geval bevalt een Enecoloos bestaan na een gedwongen afsluiting zo goed, dat klanten besluiten af te zien van heraansluiting, is de ervaring van Frans. ,,Ik ken iemand die al twee jaar lang zo leeft. Die was praktisch failliet, maar ziet nu de lol ervan in. Het verandert zeker je manier van leven. Na een verloop van tijd vind je het een uitdaging om zoveel mogelijk onafhankelijk te zijn van Eneco. Je wordt bovendien milieubewuster.''
Klussers zoeken geregeld advies bij elkaar via internet. Voor de echte fanatici doet Gerard, bankwerker, op zijn website verslag van zijn pogingen om zelf voor een prikkie een zonneboiler in elkaar te zetten. Vanaf november 2004 is hij daarmee bezig, beginnend met een gebruikte boiler die hij voor 'een fles whisky' op de kop wist te tikken, plus een pomp die 'een collega nog had liggen'.
In de loop der tijd scharrelde hij er een aluminiumplaat, warmtewisselaar, zonnepaneel, en een pompschakeling bij. Het project vordert gestaag. Vorige maand was hij aan zijn tweede zonnecollector toe, meldt hij uitgelaten.

BIBLIOTHEEK
,,Het idee is al in mijn jeugd ontstaan'', zegt hij. ,,Ik had het gezien in een boekje van de bibliotheek. Je kan het zien als een uit de hand gelopen hobby. De kosten vallen wel mee en de besparing aan energie is ook leuk meegenomen. Ik denk dat ik in twee tot drie jaar uit de kosten ben.''
Geregeld krijgt hij vragen van andere zelfbouwers, of mensen die ook aan de slag willen. ,,Ik denk dat de mensen het deels uit plezier en deels uit overtuiging doen. Zelf laat ik geen dingen na om energie te besparen, ik leef niet als een monnik of zo.''
Cijfers over het totaal aantal NUON, Eneco-, of E.ON-lozen in deze maatschappij zijn er niet, laat het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) weten. Naast de fanatieke knutselaars en milieufreaks willen bewoners van afgelegen boerderijen nog wel eens zelfvoorzienend zijn, aldus ECN. Dat geldt ook voor woonbootbewoners of mensen die in een caravan wonen zonder gas- en lichtaansluiting.
Toch begint ook het bedrijfsleven interesse te krijgen in de groep. Philips heeft onlangs de rechten gekocht van een thuissysteem voor particulieren. Promovendus Haimin Tao aan de Technische Universiteit Eindhoven bedacht een methode om energie uit zon, wind of fossiele brandstof aan elkaar te koppelen.
Hij wil het via ÚÚn apparaat omzetten in elektriciteit. Ook de opslag van te veel geproduceerde stroom - door spanningsverschillen vaak een probleem - is in zijn product makkelijker te realiseren.
,,Als je als particulier zelf middelen hebt om stroom op te wekken en op te slaan is dat erg nuttig'', licht Haimin toe. ,,Dat maakt je minder afhankelijk van het elektriciteitsnet." Vooral handig voor mensen die in gebieden wonen waar de stroom nog al eens wil uitvallen, was zijn gedachte. Wie weet staat dat Nederland nog te wachten, gezien de onzekere toekomst van de fossiele brandstoffen.

HOT
Stroomstoringen, pionier Arie Kroon kan het niet deren. Wel sombert hij over de matige interesse in duurzaamheid van zijn mede-Nederlanders. Tien jaar geleden was groene energie 'hot' in Nederland, en liep ons land wereldwijd voorop.
Bij Kroon kwamen de afgelopen twintig jaar veel vreemden uit binnen- en buitenland kijken naar zijn 'passiefhuis'. In zijn duimendikke gastenboek staat bijvoorbeeld een krabbel van James R. Schlesinger, onder Jimmy Carter Amerikaanse minister van Energie. Schlesinger liet zich begin jaren negentig bij de Kroontjes voorrijden door zijn chauffeur, en bleef tot verbazing van de familie de hele middag theedrinken in de milieuvriendelijk verwarmde serre.
In diezelfde tijd kwam een delegatie van Canon uit Japan langs en fotografeerde alles van kelder tot dak. ,,Ik weet zeker dat dat bezoek heeft bijgedragen aan de investeringen van Canon op gebied van duurzaamheid'', zegt Kroon. ,,Kort daarna zijn ze aan de slag gegaan met zonne-energie.''
Tot zijn teleurstelling verloor Nederland de voorsprong die destijds was opgebouwd. Pas de laatste weken, na de herinvoering van de subsidie op zonnepanelen, loopt Nederland weer een beetje warm voor zonne-energie - hoewel de verwachte run op de panelen vooralsnog is uitgebleven.
,,Tijdens de kabinetten-Balkenende I, II en III daalde de belangstelling voor duurzame energie tot een dieptepunt, zeker toen subsidieregelingen werden stopgezet'', moppert Kroon. Zijn echtgenote voegt toe: ,,We zijn met argusogen bekeken. Over ons werd wel gezegd: daar heb je die rare mensen van Kroon weer, die altijd overal de lichten uitdraaien. Ze eten vast ook alleen zilvervliesrijst en linzen.''
In hun dorp Woubrugge is hun levensvisie vooralsnog door niemand overgenomen. Kroon wijst: ,,Even verderop zijn luxe landhuizen gebouwd. Die mensen gebruiken alleen al voor de buitenverlichting meer energie dan wij besparen.''
Diezelfde bewoners wisten onlangs de plaatsing van een nieuw windmolenparkje tegen te houden. Ze zouden het weidse uitzicht verpesten. ,,Nou vraag ik je. Die dingen zijn toch prachtig om te zien?''
Peinzend: ,,Soms voelen wij ons een roepende in de woestijn, maar op een dag zullen mensen zien dat wij gelijk hadden.''